Μπορούμε να υπολογίσουμε πόσο διαρκεί μια στιγμή;


Όλοι μας έχουμε πάρει «μια στιγμή» για να σκεφτούμε ή άλλη «μια στιγμή» για να απαντήσουμε. Πόσο χρειαστήκαμε όμως;
Διαισθητικά και μόνο, «μια στιγμή» σημαίνει πολύ λίγο, κάτι σχεδόν στιγμιαίο που περνά σαν ξαφνική ριπή αέρα και χάνεται διά παντός. Η λάμψη της αστραπής διαρκεί μόνο μια στιγμή, ενώ κάποιος χάνει τις αισθήσεις του για μερικές στιγμές.
Τι γίνεται όμως όταν περνά σε κάτι η στιγμή του, όταν χάνει το momentum του δηλαδή; Ή τι ακριβώς εννοούμε όταν μιλάμε για τις μεγάλες στιγμές του αιώνα; Αυτές οι στιγμές έχουν προφανώς μεγαλύτερη χρονική διάρκεια από τις άλλες, τις στιγμιαίες στιγμές, έτσι δεν είναι;
Και μπορούμε να συνεχίσουμε για πολύ ακόμα συγκρίνοντας στιγμές, καθώς τις χρησιμοποιούμε πολύ στην τρέχουσα για να κάνουμε ασαφείς χρονικές εκτιμήσεις. Μόνο που κάθε στιγμή φαίνεται να έχει τη δική της διάρκεια και εμείς συνεννοούμαστε μια χαρά όταν τις επιστρατεύουμε στον λόγο μας, λες και όλοι ξέρουμε τις στιγμές και τις στιγμούλες, τη μια στιγμή ή τις δυο στιγμές, τις στιγμές ευτυχίας σε έναν δυστυχισμένο γάμο ή εκείνη τη φορά που έφτασες στον σιδηροδρομικό σταθμό την τελευταία κυριολεκτικά στιγμή.
Στιγμές πρώτες, στιγμές κατάλληλες, στιγμές που μετανιώνεις, καλές και κακές στιγμές, αλλά και αποφάσεις της στιγμής, τόσες οι στιγμές όσο και τα πλαίσια που τις εγγράφουμε δηλαδή!
Μόνο που η Ιστορία θα τραβούσε τα μαλλιά της αν μας άκουγε να τις χρησιμοποιούμε έτσι ελαφρά τη καρδία…
Σύντομη ιστορία της στιγμής
Για αιώνες και αιώνες και τουλάχιστον μέχρι και τις αρχές του 19ου αιώνα, η στιγμή ήταν κάτι ολότελα συγκεκριμένο και προσδιορισμένο, το 1/40 της ώρας δηλαδή, κάπου 90 δευτερόλεπτα. Μόνο που σήμερα δεν την αντιμετωπίζουμε ακριβώς έτσι, καθώς όπως είδαμε μπορεί να σημαίνει ένα απροσδιόριστο μεν, ελάχιστο δε χρονικό διάστημα, ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, μια περίοδος χρόνου σε σχέση με ένα ευρύτερο διάστημα, ακόμα και κάτι ξαφνικό ή κάτι που περιμένουμε να συμβεί σύντομα.
Στιγμή στον ιστορικό χρόνο μπορεί να είναι ακόμα και μέρες ή βδομάδες και οι σημασίες της παραείναι πολλές για να καθίσουμε να τις υποδείξουμε. Κάποιες ωστόσο στιγμές, αυτές που υποδηλώνουν τα γρήγορα, στιγμιαία, αστραπιαία, έχουν σίγουρα να κάνουν με τους τρόπους που αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο.
Όταν λείπουμε από το σπίτι μας για μια στιγμή, ας πούμε, ή τη στιγμή που ξυπνάμε το πρωί. Αυτές οι στιγμές είναι χρονικές στιγμές. Πόσο διαρκούν όμως; Έχουν αρχή και τέλος; Και αναφέρονται πάντα στην ίδια ποσότητα χρόνου; Πόσο πολύ είναι μια στιγμή, κοντολογίς;
Έπεται ότι για να απαντήσει κανείς σε κάτι τέτοιο θα πρέπει πρώτα να δώσει μια πειστική απάντηση στο μεγάλο μυστήριο που αποκαλούμε χρόνο. Αυτό το φευγαλέο τέρας που ανθίσταται σθεναρά στις απόπειρές μας να το ορίσουμε, να το κατανοήσουμε και να το δαμάσουμε τελικά. Και δεν είναι φυσικά ότι δεν έχουμε προσπαθήσει ή δεν προσπαθούμε ακόμα, είναι μάλλον ότι μας ξεπερνά ως οντότητες.
Κάτι που ξέρει ιδιαιτέρως καλά το αμερικανικό National Institute of Standards and Technology στο Κολοράντο, που προσπαθεί να ανιχνεύσει τις πηγές του χρόνου και να τον μετρήσει με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια. Τα ατομικά ρολόγια του από καίσιο θέτουν την επίσημη ώρα των ΗΠΑ, καθώς αυτά τα ρολόγια είναι εντυπωσιακά ακριβή και θα συνεχίσουν να δουλεύουν ό,τι κι αν γίνει στον κόσμο. Ή τον χρόνο.
Ήδη από το 1967, τα ατομικά ρολόγια χρονομετρούν με εκπληκτική ακρίβεια, καθώς βασίζονται στη μέτρηση των ταλαντώσεων των ατόμων καισίου 133 όταν αυτά μεταπηδούν από τη μια ενεργειακή κατάσταση στην άλλη. Και για να δούμε την ακρίβειά τους σε αριθμούς, το ρολόι καισίου έχει ακρίβεια στα 0,0000000000000015 δευτερόλεπτα, καθώς 1 δευτερόλεπτο δεν είναι εδώ παρά 9.192.631.770 ταλαντώσεις του ατόμου.
Παρά το γεγονός βέβαια ότι δουλεύει καταπληκτικά, οι τρόποι που μετράμε τον χρόνο στην καθημερινότητά μας είναι απείρως πιο πολύπλοκοι και είμαστε αναγκασμένοι να διορθώνουμε συχνά τις αποκλίσεις μεταξύ ατομικού χρόνου και κοσμικού χρόνου. Ξέρουμε, για παράδειγμα, πως η μέρα είναι ο χρόνος που χρειάζεται η Γη για να εκτελέσει μια πλήρη περιστροφή γύρω από τον άξονά της. Μόνο που αυτές οι 24 ώρες που τη μετράμε δεν είναι ακριβείς, καθώς η Γη έχει αυτή την κακή τάση να επιβραδύνει προοδευτικά τον ρυθμό της περιστροφής της.
«Το σύμπαν δεν συνεργάζεται», λέει κοφτά ο καθηγητής μηχανικής John P. Lowe, «όταν ζούσαν ακόμα οι δεινόσαυροι στον πλανήτη, μια περιστροφή της Γης έπαιρνε κάπου 23 ώρες. Σε 200 εκατ. χρόνια από σήμερα, θα χρειάζεται 25 ώρες και ένας χρόνος θα έχει 335 μέρες».

Αυτές οι λεπτές διαφοροποιήσεις επηρεάζουν τον τρόπο που μετράμε τον χρόνο. Και μιλάμε ενδεχομένως περί στιγμών. Για διάφορους λόγους που υπερβαίνουν για την ώρα το θέμα μας, σε κάποιες χρονιές αποδίδεται ένα εξτρά δευτερόλεπτο, είτε στα τέλη Ιουνίου είτε στα τέλη Δεκεμβρίου, από το παγκόσμιο δίκτυο των 200 ατομικών ρολογιών που βρίσκονται σε 50 εθνικά ινστιτούτα και συναποτελούν τον Διεθνή Ατομικό Χρόνο.
Στις 31 Δεκεμβρίου 2016, ας πούμε, τα επίσημα ρολόγια κατέγραψαν ένα ακόμα δευτερόλεπτο πριν κλείσει ο χρόνος, αυτό το 23:59:60 που εμφανίστηκε μεταξύ του 23:59:59 και του 00:00:00. Κάτι που δεν είναι καθόλου σπάνιο, αφού έχει λάβει χώρα 27 φορές από το 1972.
Όλες αυτές οι ατέλειες του χρόνου, ή τουλάχιστον της ανθρώπινης κατανόησης για το τι σημαίνει χρόνος, αν αποκαλύπτουν ένα πράγμα είναι πόσο δύσκολο είναι να μετρήσεις τη διάρκεια μιας στιγμής. Και πόσο αυθαίρετη είναι τελικά η κατασκευή της. Μόνο που η στιγμή δεν ανήκει στον ατομικό, επιστημονικό, χρόνο, ούτε στο καίσιο, αλλά σε μας τους ίδιους.
Κάτι που μας εισάγει στις άλλες συνιστώσες της στιγμής, που είναι μεν υποκειμενικές, απείρως πιο ενδιαφέρουσες δε…
Μια στιγμή δεν είναι καθόλου μια στιγμή
Αυτό που προσπαθούν να κάνουν οι ωρολογοποιοί είναι να φτιάξουν έτσι τα ρολόγια μας που να έχουν κάποιο νόημα. Υποκειμενικό και σχετικά αυθαίρετο νόημα. Όπως ακριβώς και ο εγκέφαλός μας δηλαδή, που προσπαθεί να μας δώσει μια συνεκτική κατανόηση της στιγμιαίας πραγματικότητας, παραμένοντας κι αυτός εξόχως προσδεμένος στο άρμα της υποκειμενικότητας.
Δεν υπάρχει εξάλλου κάποια εγκεφαλική δομή ή περιοχή που να λαμβάνει χώρα η πρόσληψη του χρόνου, όπως υπάρχουν κέντρα όρασης ή σκέψης. Οι χρονικές πληροφορίες προκύπτουν από διάφορες πηγές και έχουν να κάνουν με διαφορετικούς χρόνους και ακόμα διαφορετικότερες ταχύτητες.
Ο νευροεπιστήμονας David Eagleman περιγράφει τον εγκέφαλο ως ένα πρόγραμμα επεξεργασίας βίντεο, που κάνει ένα σωρό δουλειές στο περιθώριο, δουλειές που δεν συνειδητοποιούμε, ώστε να προσλάβουμε όλες αυτές τις στιγμές ως ενιαίο όλο αλλά και τώρα: «Κάνει αυτή τη δουλειά, τη συρραφή όλων των διαφορετικών πληροφοριών που προσλαμβάνει, οι οποίες έρχονται σε διαφορετικές ώρες, και πρέπει να τις βάλει όλες σε σειρά».
Οπότε; «Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι ζούμε στο παρελθόν και ό,τι μοιάζει να συμβαίνει σε μια στιγμή, είναι στην πραγματικότητα μια συρραφή». Τα νευρικά σήματα από τα πόδια μας, για παράδειγμα, χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να φτάσουν στον εγκέφαλο από τα σήματα του προσώπου μας. Αλλά ο εγκέφαλος δεν προσλαμβάνει αυτές τις διαφορές ή τις κόβει στο μοντάζ!
 
 Κάνει όμως πολλά περισσότερα από το να το παίζει απλώς τροχονόμος στα τόσα ερεθίσματα: «Έχουμε όλες αυτές τις διαφορετικές πτυχές του χρόνου», εξηγεί ο Eagleman, «όπως πόσο πολύ διήρκεσε κάτι ή τι συνέβη πρώτο ή πόσο γρήγορα αναβοσβήνει αυτό το πράγμα». Όλα αυτά τα ερεθίσματα προσλαμβάνονται και αναλύονται από ανεξάρτητους μεν εγκεφαλικούς μηχανισμούς, «έχουμε ωστόσο αυτή την αίσθηση ότι ο χρόνος κυλά ομαλά και ότι μπορούμε να τον καταλάβουμε. Στην πραγματικότητα, έχουμε μία μόνο λέξη που αντιπροσωπεύει όλα αυτά τα πράγματα, αυτές τις διαφορετικές πλευρές του ‘‘χρόνου’’, έχουμε μία μόνο λέξη». Τον «χρόνο» εννοεί, τον κατακερματισμένο χρόνο που εμείς αισθανόμαστε πως είναι ενιαίος και γραμμικός.
Οι νευροεπιστήμονες έχουν υπολογίσει εδώ και καιρό πως εξαιτίας των διαφορετικών εγκεφαλικών μηχανισμών που έχουν να κάνουν με τον χρόνο, ζούμε πάντα στο παρελθόν. Και έχουν και νούμερο: μισό δευτερόλεπτο πριν! Αυτό που εμείς νιώθουμε ως «τώρα» δεν είναι παρά 500 χιλιοστά του δευτερολέπτου πρωτύτερα, καθώς το μυαλό μας τρέχει φρενιασμένα και απεγνωσμένα να συνδυάσει τα ερεθίσματά του και να διατηρήσει την ψευδαίσθηση της συνοχής και της χρονικής συνέχειας.
Αυτές οι στιγμές για τις οποίες μιλάμε είναι λοιπόν πάντα και αναγκαστικά στιγμές του παρελθόντος, ένας σωστός αναχρονισμός, καθώς ο κόσμος δεν είναι για μας παρά μια κατάσταση εκ των υστέρων. Προσπαθήστε να χτυπήσετε τα δάχτυλά σας, μια κίνηση που κάνουμε συνήθως για να υποδηλώσουμε αυτή τη στιγμούλα.


 
Share on Google Plus
    Blogger ΣΧΟΛΙΑ
    Facebook ΣΧΟΛΙΑ

0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου